عزت نفس چیست ؟

عزت نفس  یا خود ارزشمندی به ساده ترین بیان به معنای شکل ارتباط ما با خودمان است.

تصور کنید کار خطایی مرتکب شده اید، اشتباهی که شاید چندان هم مهم نباشد، اولین واکنشی که به خطای خود نشان می دهید و اولین جمله ای که به خودتان می گویید چیست؟ آیا خودتان را سرزنش می کنید و یا اینکه بدون ملامت کردن خود به دنبال راه حل می گردید ؟

زبان گفت و گو و نوع برخورد ما با خودمان برخاسته از احساس ارزشی درونی است که عزت نفس نامیده می شود . عزت نفس سالم یکی از مهم ترین ارکان سلامت روان ماست که در ادامه به اهمیت آن خواهیم پرداخت .

عزت نفس چیست ؟

احساس ، تصور و حس ارزشمندی که هر کس نسبت به خودش دارد ، گویای عزت نفس اوست. یعنی فرد خودش را فارغ از تمامی اتفاقات دوست بدارد و برای خود ارزش و احترام قائل باشد .

ریشه ی عزت نفس چیست ؟

خود ارزشمندی ناشی از ارزیابی هر کس از خودش است و این ارزیابی از سال های ابتدایی زندگی آغاز می شود . از آن جایی که کودک توان و خودآگاهی لازم برای این ارزیابی را ندارد ، بر اساس رفتار ، گفتار و جنس و شیوه ی محبت دریافتی از والدینش خود را قضاوت می کند .

پس خود ارزشمندی نیز مانند بسیاری از ارکان روان ما ریشه در کودکی دارد و بر حسب شیوه ی رفتاری پدر و مادر در حافظه ی هیجانی ما ثبت می شود .

مثلا اگر کودکی محبت را فقط به صورت مشروط و وابسته به رفتار و عملکرد خود از والدینش دریافت کند ، این باور را پیدا می کند که خود او نیست که ارزشمند است بلکه دستاورد های اوست که او را دوست داشتنی و عزیز می کند. چنین فردی در بزرگسالی نیز از کمبود عزت نفس رنج خواهد برد .

از عوامل دیگری که در سنین کودکی روی میزان نفس ما تاثیر می گذارد ، مقایسه شدن است . کودکی که همیشه با دیگران مقایسه شود و توان مندی هایش دیده نشود، به مرور زمان احساس بی ارزشی در وجودش نهادینه می شود .

اهمیت داشتن عزت نفس و تاثیر آن بر زندگی

یکی از مهم ترین ارکان و حتی شاید بتوان گفت مهم ترین رکن سلامت روان ماست .

داشتن عزت نفس سالم زیر بنای کل شخصیت و وجود ما را تشکیل می دهد و می تواند در ابعاد مختلف زندگی ما تاثیر گذار باشد و باعث می شود که بتوانیم در جوانب مختلف زندگی عملکرد خوبی داشته باشیم .

عزت نفس بالا بر تصمیم گیری های ما ، روابط ، سلامت عاطفی و حتی عملکرد شغلی و رفاه ما نیز تاثیر دارد . امید به زندگی را افزایش می دهد و بر میزان انگیزه ی ما موثر است. زیرا افرادی که نسبت به خود دید مثبت و سازنده ای دارند، توانایی ها و قابلیت های خود را درک کرده و می توانند در مقابله با چالش های زندگی از آن ها کمک بگیرند.

• داشتن حس خوب نسبت به خود

ارزش خود را به موقعیت ها ، دستاورد ها و رفتارهایش گره نمی زند و در نتیجه در هنگام بروز اشتباهات خود را سرزنش نمی کند و با خود رفتار مهربانانه و در نهایت احساس مثبتی به خود خواهد داشت .

• دیگران به او احترام خواهند گذاشت

برای خودش حرمت قائل است و در مورد خود با احترام صحبت می کند . این احترام و احساس ارزشمندی درونی باعث می شود دیگران هم متوجه جایگاه و اقتدار او بشوند و با او با تکریم رفتار کنند .

• شکوفا شدن هر چه بیشتر استعداد

خود را لایق پیشرفت و بهتر شدن روز به روز می داند پس به دنبال کشف رسالت فردی و توانایی های خود خواهد بود و در مسیر پرورش استعداد های خود قدم بر می دارد .

• دست از جنگیدن برمی دارد

کسی که خود را با ارزش نداند، مدام با خود سر جنگ دارد و خود را بابت هر اشتباه کوچکی سرزنش می کند. عزت نفس باعث می شود فرد با خودش به صلح برسد و خود را همان گونه ای که هست دوست بدارد.

رسیدن به صلح درونی مهم ترین قدم برای رسیدن به رشد و پیشرفت واقعی است .

• رسیدن به پذیرش خود و دیگران

فردی که احساس ارزش دارد ، خود و دیگران را همان طوری که هستند می پذیرد. تلاشی برای تغییر دیگران نمی کند و تلاشش برای تغییر خود در راستای کسب ارزش نیست بلکه برای تبدیل شدن به بهترین نسخه از خودش است چرا که خود را لایق رسیدن به رشد و پیشرفت می داند .

• لذت بردن از مسیر زندگی

مهم ترین دلیل لذت بردن ما از زندگی ، داشتن احساس ارزش درونی در آن نقطه ای که هستیم ، است. کسی که عزت نفس کافی داشته باشد در هر نقطه ای که باشد خود را با ارزش می داند پس برای رسیدن به هدفی صرفا برای رسیدن به ارزش تلاش نمی کند . همه ی لحظات و نقطه نقطه ی مسیر زندگی برای اون همراه با لذت است .

• توانایی نه گفتن در هر موضوعی

فردی که خود ارزشمندی نداشته باشد به دنبال کسب این ارزش از طرف دیگران است . او برای رسیدن به این هدف ، همیشه در خدمت دیگران است و هیچ گاه به درخواست آن ها « نه » نمی گوید .

کسی که خود را با ارزش بداند، نیاز به تاثیر دیگران ندارد پس در صورت لزوم به راحتی به درخواست های آن ها پاسخ منفی می دهد .

• بی نیازی از دیگران

بالاترین سطح خود ارزشمندی، بی نیازی از دیگران است .

چنین فردی برای داشتن حال خوب نیازی به حضور دیگران ندارد و به عبارتی او حال خوب و بد خودش را به حضور و عدم حضور بقیه گره نمی زند و تایید و عدم تایید دیگران حال و احساس ارزشمندی او را تعیین نمی کند .

تفاوت عزت نفس و خودخواهی

ممکن است برخی تصور کنند عزت نفس به معنای خودخواهی و خود پسندی است. باید دانست که عزت نفس سالم و دوست داشتن خود یا خودخواهی متفاوت است .

مرز باریکی بین عزت نفس سالم و خودخواهی وجود دارد. فرد خودخواه در ظاهر برای خود ارزش قائل هست اما این دوست داشتن خود، صورت ناسالمی از خود ارزشمندی است.

راه‌ های ساده ‌ای وجود دارد که به کمک آن می توان تشخیص داد که عزت نفس فرد از نوع مطلوب و سازنده است و یا از نوع کاذب و غیر واقعی. برای این منظور می توان به چند ویژگی اساسی در افراد سالم و نقطه مقابل آن در عزت نفس ناسالم اشاره کرد:

در صورت سالم بودن، فرد هم برای خودش احترام قائل است هم دیگران در صورتی که فرد خودخواه تنها برای خودش احترام قائلیی است

افراد دارای عزت نفس سالم اغلب از تمرکز بر تجربیات منفی گذشته خود می پرهیزند و از آن ها تنها برای کسب تجربه و عبرت استفاده می کنند؛ اما افراد دارای عزت نفس ناسالم، اشتباهات خود را به کلی نادیده می گیرند زیرا خود را در کمال می پندارند.

افراد دارای عزت نفس سالم احساساتی مبنی بر خود برتر بینی یا خود کم بینی افراطی ندارند و خود را با دیگران برابر می دانند. در مقابل افراد دارای عزت نفس ناسالم، افراد خود پسند دچار خود برتر بینی هستند و توانایی ها و قابلیت های خود را بیش از دیگران تصور می کنند، حتی اگر چنین نباشد.

افراد دارای عزت نفس سالم نیازهای خود را به خوبی می شناسند و در مواقع لازم بیان می کنند. اما افراد دارای عزت نفس ناسالم افراد خود پسند درک صحیحی از نیازهای خود نداشته و به دلیل کامل دانستن خود، اغلب آن ها را بیان نمی کنند.

افراد دارای عزت نفس سالم نسبت به توانایی ها و قابلیت های خود در حد طبیعی و واقعی اطمینان دارند. در مقابل افراد دارای عزت نفس ناسالم فرد خودبین بیش از آنچه که واقعا هستند، خود را توانا می پندارند.

افراد دارای عزت نفس سالم دارای نگرش مثبت و واقع گرایانه ای نسبت به زندگی هستند. اما افراد دارای عزت نفس ناسالم نگرش غیر واقعی به زندگی داشته و در این نگرش غیر واقعی تنها خود را مستحق موفقیت می دانند.

افراد دارای عزت نفس سالم نقاط ضعف خود را نادیده نگرفته و در راستای رفع آن ها گام بر می دارند. در مقابل افراد خود خواه نقاط ضعف و کاستی های خود را نشناخته و آن ها را نمی پذیرند.

عزت نفس سالم می تواند فرد را در رسیدن به اهدافش یاری کند و هر گز سد راه وی نمی شود. اما در صورت ناسالم، به دلیل تکیه بر توانایی های کاذب و غیر واقعی، فرد را ناکام گذاشته و او را به اهدافش نمی رساند.

تفاوت های رفتاری عزت نفس بالا و پایین

نشانه های عزت نفس بالا و پایین ؛ به وضوح در رفتار افراد مشهود است و به سادگی می‌توان فرد دارای ارزشمندی درونی را از فردی احساس بی ارزشی می‌کند ، از هم تمیز داد . در ادامه تفاوت های آن ها را بررسی می‌کنیم

عزت‌نفس بالا

• از خود و دیگران تشکر و قدردانی می‌کنند

• از رشد استقبال می‌کنند و چالش‌ها را می‌پذیرند.

• واقع‌گرا هستند و ویژگی درونی خود را کشف می‌کنند

• انگیزه کافی دارند و جنب‌ های مثبت زندگی را می‌بینند.

• انتقادات دیگران را گوش می‌دهند و از اشتباهات خود درس می‌گیرند

• خودشان تصمیم‌گیری می‌کنند اما نظرات دیگران را هم گوش می‌دهند

عزت‌نفس پایین

• خودشان را دوس ندارند و دیگران را بهتر از خودشان می‌دانند

• انجام هر کاری از طرف خودشان را خوب نمی‌دانند

• نقاط ضعف خود را بزرگ می‌کنند و بدبین هستند

• احساس افسردگی، ترس و اضراب دارند

• انتقاد درست و سازنده را نمی‌پذیرند

• به‌دلیل شرم، ترس و خجالت نیازهای خود را بیان نمی‌کنند

• آیا عزت نفس پایین یک اختلال روان است ؟

احساس بی ارزشی درونی فرد به خودی خود یک اختلال نیست اما می‌تواند ارتباط نزدیکی با دیگر اختلالات مثل افسردگی ، اضطراب و وسواس داشته باشد . به ویژه اگر این این حس طولانی شود .

این ارتباط دو طرفه خواهد بود ؛ داشتن عزت نفس پایین باعث اضطراب ، افسردگی و … خواهد شد و در مقابل اضطراب و افسردگی ، کمبود احساس خودارجمندی را تشدید می‌کند .

به‌عنوان مثال موارد زیر که نشانه ی کم بودن احساس ارزش درونیست ، می‌توانند زندگی روزمره شما را تحت تاثیر قرار دهند :

• متنفر بودن از خود
• سرزنش کردن ناعادلانه خود
• احساس بی‌ارزش بودن و ناامیدی
• نگرانی مداوم در مورد ناتوان بودن در انجام کارها

و سخن آخر

همان گونه که گفته شد ، عزت نفس زیربنای اصلی داشتن یک روان سالم است ، این رکن مانند دستگاه ایمنی روان ما عمل می کند. همان طور که دستگاه ایمنی بدن ما را از ابتلا به بیماری ها و عفونت ها مصون می دارد ، احساس ارزشمندی نیز روان ما را سالم نگه میدارد و کمک می کند شخصیت قوی و پویایی داشته باشیم .

پس لازم است نسبت به این موضوع مهم آگاهی داشته باشیم و نشانه های آن را بشناسیم و برای خود تلاش کنیم .