افکار مزاحم چرا ایجاد می‌شوند و چه روش‌هایی برای توقف آن‌ها وجود دارد؟

افکار مزاحم مهمان ناخوانده‌ای هستند که گاهی آرامش ذهنی همه ما را بهم می‌ریزند.

همه انسان‌ها افکار مزاحمی دارند که هر از چند گاهی به سراغ آن‌ها می‌آیند. در دنیای پر‌تلاطم و آشفته امروزی، کمتر کسی را می‌توان یافت که هجوم افکار ناخواسته را به‌ویژه پیش از خواب تجربه نکرده باشد.
در برخی موارد، این حالت شدت پیدا می‌کند و فرد در طول روز با افکار و ترس‌های تکرار‌ شونده در ذهن خود مواجه می‌شود و تلاش برای بیرون کردن آن‌ها از خانه ذهن، تنها برای مدت کوتاهی دوام خواهد داشت.
گاهی این نشخوار فکری تا جایی فرد را آزار می‌دهد که به هر راهکار غیرعلمی برای درمان چنگ می‌زند.
این افراد ممکن است به‌صورت مداوم در مورد ابتلا به بیماری‌های مختلف فکر ‌کنند یا مدام افکار و رفتار خود و دیگران را وارسی و مرور کنند یا ممکن است مدام دلواپس عزیزان خود باشند
در چنین مواردی فرد تلاش می‌کند با مراقبت گری و توجه بیشتر مانع از رخداد موضوع اضطراب زا شود.
در اینجا این احتمال وجود دارد که فرد به وسواس فکری مبتلا باشد که بخشی از اختلال وسواس فکری-عملی است.

کنترل افکار

ذهن قدرتمندترین ابزار انسان و مهم ترین تفاوت او با سایر موجودات است . هر آن چه که بشر تا به امروز به آن رسیده و یا ساخته است از این قدرت عجیب منشا گرفته است .

حال همین منبع قدرت اگر کنترل نشود، می‌تواند به مخرب ترین اسلحه علیه خود فرد تبدیل شود. ذهن و به طور خاص، افکار شما، بر درک و درنتیجه تفسیر فرد از واقعیت اثر می‌گذارد .

کنترل ذهن و در ادامه ی آن افکار منفی؛ آرزوی همه ی ماست ، دستیابی به این توان ما را به فرد قدرتمندی تبدیل می‌کند. ذهن انسان مثل کودکی بازیگوش است که هر لحظه در حال انجام کاریست و از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و همین امر باعث بروز افکار زیادی می‌شود. یک فرد به طور متوسط روزانه حدود ۷۰۰۰۰ فکر در سر خود دارد. که بسیاری از آن ها افکار منفی و مزاحم هستند و کنترل این افکار منفی بسیار مهم است. کنترل نکردن ذهن؛ باعث هجوم افکار منفی و نشخوار ذهنی شده و مشکلات زیادی برای ما ایجاد می‌کند .

راه های کنترل ذهن و افکار مزاحم یکی از ترفندهای مفید برای مدیریت رسیدن به آرامش و تمرکز می باشد که باید در انجام آن به مهارت برسیم.

این افکار می‌توانند منفی، جنسی یا خشونت‌آمیز باشند. محتوای این افکار اغلب ناراحت‌کننده است و احساس شرم و نگرانی در فرد ایجاد می‌کند. فکر مزاحم به‌خودی‌خود مسئله بزرگی نیست، اما مشکل از اینجا شروع می‌شود که انسان افکارش را با اعمالش یکی می‌داند !

آشنایی بیشتر با این افکار و علت ایجاد آن‌ها، مرحله مهمی در مواجهه فرد با این شرایط است. نگاه‌کردن از زاویه درست به این مسئله، به فرد کمک می‌کند تا موضوع را بهتر حلاجی کند. در این مقاله از بهشت زندگی شما را با تعریف و علت این افکار و نیز راه‌حل‌های توقف و درمان این نگرانی فکری بیشتر آشنا خواهیم کرد.

افکار مزاحم چه هستند؟

در یک تعریف مشخص و کلی افکار مزاحم آن دسته از افکاری هستند که به شکل ناگهانی و ناخواسته در ذهن شما نقش می‌بندند. این افکار ممکن است خشن یا آزاردهنده باشند یا در مورد رفتار‌هایی باشند که آنها را غیرقابل‌قبول یا نفرت‌انگیز می‌دانید. چیزی که به این افکار قدرت می‌دهد، نوع برخورد شما با این افکار است.

اگر بدانید که آن ها تنها یک فکر هستند و خود را قانع کنید که تمایلی به انجام آن‌ها ندارید، این افکار مضر نیستند. افراد با نگرانی‌های بی‌مورد در مورد عملی کردن این افکار، به آنها بال ‌و پر می‌دهند و به این افکار میدان می‌دهند ، ذهن جولان‌گاه فکر شده و لحظه‌های فرد با استرس آمیخته می‌شود.

علت افکار مزاحم چیست؟

درباره منشا افکار مزاحم نظریات متفاوتی وجود دارد. به اعتقاد بعضی از افراد، این افکار از ضمیر ناخوداگاه انسان می‌آیند. به این معنی که شما در بخش ناهوشیار خود تمایل به انجام این کار‌ها دارید. خیلی ناراحت کننده و عذاب آور است که انسان فکر کند این افکار جایی در ذهن او منتظرند تا به واقعیت تبدیل شوند! با این حال هیچ دلیل قانع کننده‌ای برای تایید این نظریه وجود ندارد. برعکس این حالت بیشتر مورد تایید است.

به عبارت دیگر، این افکار ناشی از مبارزه ذهن با افکار غیرقابل قبول و متضاد با شخصیت آنهاست. یعنی افرادی که دارای فکرهای مزاحم از نوع خشونت آمیز هستند، افراد صلح طلبی هستند یا افرادی که دارای افکار خودکشی هستند، به زندگی کردن بیشتر عشق می‌ورزند.

به اعتقاد گروه دیگر، این افکار برخلاف احساسی که در فرد ایجاد می‌کنند، پیام یا هشدار خاصی ندارند. در حقیقت این گروه معتقدند بدون برداشت خاصی از این افکار، باید همه را بررسی کرد.

عوامل بروز این افکار

• بدون علت مشخص :

متأسفانه در بعضی از شرایط به‌سختی بتوان دلیل مشخصی برای این افکار آزاردهنده پیدا کرد.

• اختلال وسواس فکری – عملی: 

فرد در این شرایط به طرز وسواسی بعضی از رفتار‌ها را تکرار می‌کند.

• اختلال استرس پس از سانحه

 این اختلال سلامت روان، پس از یک حادثه دردناک در فرد ایجاد می‌شود.

• آسیب مغزی یا زوال عقل:

در این شرایط نیز دیده شده است که افراد با احتمال بالاتری با فکرهای مزاحم درگیر می‌شوند.

این افکار به دلایل مختلفی اختیار ذهن را به دست می‌گیرند و شما را آزار می‌دهند. به جای احساس شرمندگی و مخفی کردن افکاری که روز‌های شما را سیاه می‌کنند، آن‌ها را بیان کنید. چیزی برای شرمندگی وجود ندارد! ریشه احساس شرم را در این شرایط بشناسید و با صحبت کردن، بار سنگین این افکار را از شانه‌های خود بردارید.

آشنایی با انواع افکار مزاحم رایج در ذهن انسان

تصور قتل، خشونت شدید و اعمال خارج از عرف جامعه برای انسان تکان‌ دهنده هستند! انسان باید این موضوع را درک کند که این افکار غیر‌ارادی هستند و شخصیت او را تعریف نمی‌کنند. ما به کسی که مرتکب قتلی نشده است قاتل نمی‌گوییم. با این‌حال تمایز بین افکار واقعی و مزاحم در مواقعی کار دشواری است.

آگاهی از انواع رایج این افکار در ذهن انسان شما را در بهت و حیرت کمتری فرو می‌برد. موضوعات رایج این افکار عبارت‌اند از:

افکار مزاحم در رابطه

نگرانی‌های افراد در رابطه به‌صورت افکار ناراحت‌کننده‌ای بروز پیدا می‌کند. فردی که در رابطه عزت‌نفس پایینی دارد یا به احساسات او در رابطه بی‌توجهی می‌شود، بیشتر در معرض این آسیب است. هرچند این افکار در روابط دوستانه هم دیده می‌شود، اما احتمال بروز آنها در زوج‌ها بیشتر است. نمونه‌هایی از فکرهای مزاحم رابطه در زیر آورده شده است.

• احساس شک و گمان زیادی درباره وفاداری شریک عاطفی خود دارند.
• دائماً به دنبال اطمینان از احساس وفاداری شریک عاطفی خود هستند.
• با وسواس زیادی احساسات خود نسبت به شریک عاطفی و برعکس را زیر نظر دارند و عیب‌یابی می‌کنند.

این احساسات ناخوشایند و ناگهانی هرکسی را از پا در می‌آورد. فردی که به طور دائم در حال عیب‌یابی است، فرصت لذت را در رابطه از خود می‌گیرد. علاوه بر این، عدم اطمینان و اعتماد در رابطه ریشه مسائل بزرگتری می‌شود و روزی چشم باز می‌کنیم که ترس‌های ما همه به واقعیت تبدیل شده است .

افزایش عزت نفس به افرادی که با افکار مزاحم رابطه درگیر هستند کمک می‌کند تا سریع‌تر از این منجلاب فکری فرار کنند و بدون دست‌وپا زدن زیادی از آن خارج شوند.

افکار وسواسی مذهبی مزاحم

اینکه کجا و در چه خانواده‌ای متولد می‌شویم را ما تعیین نمی‌کنیم. یکی در ایران در خانواده‌ای اسلامی به دنیا می‌آید و دیگری در کشوری اروپایی با خانواده‌ای مسیحی رشد می‌کند. این اتفاق از بدو تولد با ما همراه است و نمی‌توان تأثیر آن را در افکار و احساساتمان نادیده گرفت. در این میان بعضی از افراد دچار افکار مذهبی وسواسی می‌شوند و احساسات متناقض زیادی را تجربه می‌کنند. بعضی از نشانه‌های فکرهای مزاحم مذهبی مانند مثال‌های زیر است:

• ترس از جهنم به دلیل اشتباهاتی که متناقض با دستورات خدا است.
• ترس ازدست‌دادن اعتقادات مذهبی و رابطه‌ای که با خدا دارند.
• افکار وسواسی نسبت به میزان اعتقاداتی که در مذهب دارند.
• افکار منفی که با ورود به اماکن مذهبی به سراغ آنها می‌آید.
• زمزمه مدام برخی از دعاها زیر لب.

جدال درونی و راستی‌آزمایی اعتقادات فردی چیز عجیبی نیست. هر فرد در طول زندگی باید اعتقادات خود را بررسی کند و میزان آگاهی نسبت به باور‌های خود را بالا ببرد؛ اما افرادی گرفتار فکر مزاحم وسواسی در این مورد می‌شوند. رهایی از نگرانی‌های بیهوده‌ای که در ذهن داریم، یکی از راه‌های مهم کاهش تأثیر منفی افکار وسواسی مذهبی در زندگی است.

افکار خشونت آمیز مزاحم

خشونت در همه جوامع امری نهی شده و ناپسند است. فرد خشن در میان جمع‌های دوستانه کمتر پذیرفته می‌شود و معمولاً آدم‌ها از رفتار‌های خشونت‌آمیز دوری می‌کنند. حال تصور کنید فکر مزاحم خشونت‌آمیز چه میزان فشار ذهنی به فرد وارد می‌کند. افکار خشونت‌آمیز نسبت به خود و دیگران، فرد را تا جایی آزار می‌دهد که از خود احساس شرمندگی می‌کند. افکار خشونت‌آمیز مزاحم رایج عبارت‌اند از:

• آسیب رساندن به اعضای خانواده و نزدیکان
• آسیب رساندن به دیگران با استفاده از ابزارهایی مثل چاقو
• مسموم کردن دیگران با استفاده از غذا پختن
• فکرکردن به ارتکاب قتل

احتمال کناره‌گیری از جمع و حضور در مکان‌های عمومی در این افراد بیشتر است. آنها از اضطراب ناشی از عملی کردن افکار مزاحم تا جای ممکن از افراد دیگر دوری می‌کنند! آیا می‌توان حال کسی را درک کرد که به آسیب رساندن به فرزند خود فکر می‌کند؟

توقف افکار مزاحم و کاهش تکرار آزاردهنده آن‌ها

پس از یک هفته شلوغ و خسته‌کننده، حال وقت آن است که با خانواده و دوستانتان لحظات خوشی را در تعطیلات سپری کنید. در یک روز قشنگ آفتابی که به نظر صلح و صفا در تمام دنیا برقرار است، سروکله یک فکر مزاحم و آزاردهنده پیدا می‌شود و شما را از این رؤیای کوچک می‌پراند.

اگر در این شرایط راه‌حل درمان افکار خود را ندانید، چیزی جز خراب‌شدن بخش خوبی از تعطیلات نصیبتان نخواهد شد! بهترین راه برای توقف فکر مزاحم این است که آنها را خیلی جدی نگیرید، اما این حرف در عمل آسان نیست. راهکار‌های زیر به شما در جهت درمان افکار منفی و مزاحم کمک می‌کنند.

افزایش مهارت‌های فردی

مهارت‌های فردی در هر زمینه‌ای به کمک شما می‌آیند. شما برای کنترل فکر مزاحم در اولین قدم به مدیریت استرس نیاز دارید! باید درک کنید که این‌ها فکر هستند و شخصیت شما را تعریف نمی‌کنند. غلبه بر استرس و کنترل ذهن، راه مؤثری در کاهش اثرات منفی ناشی از این افکار هستند.

فرقی نمی‌کند بخواهید بر افکار خود غلبه کنید یا یاد بگیرید چگونه استرس خود را مدیریت کنید. مهارت‌های فردی اولین قدم برای رشد و توسعه ویژگی‌های مثبت در افراد هستند .

کمک گرفتن از روان درمانگر

اگر افکاری که در سر می‌پرورانید تعادل زندگی شما را بهم زده است، با یک روان درمانگر درباره این افکار و احساساتتان صحبت کنید. به کمک روان درمانی یاد خواهید گرفت که چگونه به افکار منفی و مزاحم خود واکنش دهید یا نسبت به آن‌ها با حساسیت کمتری برخورد کنید. یکی از کار‌های جالبی که روان درمانگران در این شرایط انجام می‌دهند، قراردادن بیمار در معرض محرک‌های افکار مزاحم است. شما به کمک راهنمایی‌های روان درمانی، واکنش صحیح به این افکار را یاد خواهید گرفت.

درمان دارویی

تجویز دارو به شرایط خاصی مثل افسردگی یا OCD بستگی دارد. پزشک متخصص در این شرایط برای کمک به تعادل ترکیبات شیمیایی مغز و تعادل هورمون‌ها، دارو تجویز می‌کند. این داروهای تجویزی معمولاً داروهای ضد افسردگی یا کنترل هورمون خاصی در بدن هستند.

اگر پزشک شما به این نتیجه رسید که شما به دارو نیاز دارید، بدون توجه به شایعات عوارض داروهای ضد‌افسردگی، آن‌ها را به‌موقع مصرف کنید. برعکس این قضیه، لطفاً بدون مشورت و تجویز پزشک متخصص، از خوردن دارو خودداری کنید.

علائم و راهکار‌های درمان افکار مزاحم در کودکان

ترسناک، عجیب‌وغریب، بد، دوست‌ نداشتنی یا هر کلمه‌ای که کودکان تلاش می‌کنند با آن فکر مزاحم را به پدر و مادر خود توضیح دهند. هر کودکی می‌تواند این افکار را با احساس متفاوتی تجربه کند، اما این افکار در کودکان مبتلا به اضطراب شدید یا آنها که تجربه تلخی را از سر گذرانده باشند بیشتر دیده می‌شود.

مواجهه کودکان با این افکار، متفاوت است. بعضی از کودکان در این شرایط احساس گناه شدیدی دارند و فکر می‌کنند آدم بدی هستند.

این باعث می‌شود آنها بخواهند بار‌ها درباره این احساس خود صحبت کنند. با اعتراف چندباره کودک به افکار بدی که در ذهن می‌پروراند، والدین دچار نگرانی‌ها متعدد و تجربه‌های ناخوشایندی می‌شوند.

سه گام مهم در راستای کمک والدین به افکار منفی و مزاحم در کودکان

• تفاوت بین فکرکردن و انجام‌دادن را به آنها آموزش دهید.
• فکر مزاحم را عادی‌سازی کنید.
• با نام‌گذاری افکار منفی و مزاحم به پذیرش افکار مزاحم کودک کمک کنید.

این گام‌ها به کودک کمک می‌کنند تا با اضطراب و نگرانی کمتری افکار بد خود را بپذیرد.

اگر کودکی در خانه دارید که از این افکار رنج می‌برد و زندگی را برای شما و خودش سخت تر کرده است، ابتدا توانایی خود را با توسعه فردی بیشتر کنید. سپس این مهارت‌ها را در رفتار با کودک خود اعمال کنید. همچنین کودکان مضطرب با کمک روان درمانگر، مهارت‌هایی را می‌آموزند که خود را جدا از افکارشان بدانند.

علائم و راهکار‌های درمان این افکار در نوجوانان

دوره نوجوانی پل مهمی بین دوران کودکی و جوانی است. باید نوجوانان را در این مرحله چالش‌برانگیز بیشتر درک کنیم. اگر نوجوانی در اطراف شما زندگی می‌کند، کاملاً به تغییرات خلق‌وخوی آنها تا ظاهر و چیز‌های دیگر احاطه دارید. این تغییرات در افکار آنها نیز نمود پیدا می‌کند. به‌ویژه نوجوانانی که ریشه اختلالات روانی در آنها کم‌وبیش نمایان است یا از دوران کودکی به‌نوعی درگیر اختلالات وسواس هستند.

در دوره‌ای که نوجوانان احساس شرم زیادی از تغییرات فیزیکی خود دارند، وجود این افکار شرم ذهنی آنها را مضاعف می‌کند. مهمترین گام در درمان افکار منفی و مزاحم در نوجوان پذیرش است. پذیرش این موضوع که این افکار واقعیت ندارند! این افکار مربوط به شما نیست و در مسیری جدا از شخصیت شما جاری هستند. همین موضوع تا حد زیادی ترس آنها را کم می‌کند.

علائم و ویژگی‌ های افکار مزاحم ناخواسته

فردی که دارای افکار ناخواسته و مزاحم است یا خشونت زیادی را نسبت به نزدیکان خود تصور می‌کند، به دنبال یک دلیل قانع کننده برای این تصورات ناخوشایند خود می‌گردد. برخی از فکرهای مزاحم ناخواسته شامل تردید‌های تکراری در مورد روابط، مذهب، مرگ و تصمیمات زندگی فرد هستند. افکار ناخواسته گاهی بسیار خلاف عرف جامعه هستند و از بیان آنها احساس شرمندگی می‌کنند. آنها معمولاً در این شرایط حتی با صدای بلند هم فکر نمی‌کنند و این افکار را مخفی نگه می‌دارند!

راهکارهای تغییر نگرش و غلبه بر افکار ناخواسته

در اینجا مراحلی برای غلبه بر این افکار آورده شده است:

• این افکار را به نام «افکار مزاحم» بشناسید.
• یادتان باشد که این افکار شخصیت شما را تعریف نمی‌کنند.
• با تلاش و تقلای بی‌جا سعی نکنید این افکار را از ذهن دور کنید.
• اجازه دهید گذشت زمان ذهن شما را آرام کند.
• آمادگی بازگشت افکار منفی و مزاحم ناخواسته و تکراری را داشته باشید.
• در زمان غلبه این افکار تا جای ممکن به انجام کار‌های معمول خود ادامه دهید.

از درگیرشدن بیش از حد با افکار خود بپرهیزید و برای تأثیرگذاری این روند چند هفته به خود زمان بدهید. اشتباهی که افراد در این شرایط انجام می‌دهند، تلاش برای دورکردن این افکار از ذهن است. شما با هر بار تلاش به این افکار چنگ می‌زنید و آنها بیشتر در چنگ ذهن شما اسیر می‌مانند. افکار خود را مانند پرنده آزاد بگذارید تا بالاخره از شانه‌های شما پرواز کنند!

 افکار تکراری و تفاوت آن با نشخوار ذهنی

افکار مزاحم و تکرار شونده در درازمدت به افکار وسواسی تبدیل می‌شوند. آیا تابه‌حال یک فکر مشابه بارها و بارها در ذهن شما تکرار شده؟ یک خودکار و کاغذ سفید بردارید تا اثر مخرب این موضوع را بهتر درک کنید. حال با هر بار تکرار این افکار، خطی بر کاغذ بکشید. با گذشت زمان سیاهی کاغذ، شما را متوجه تأثیر مخرب فکر مزاحم تکراری خواهد کرد. افرادی که دچار اختلالات روانی OCD هستند، بیشتر در معرض این افکار تکراری قرار می‌گیرند.

این افراد به وسواس فکری و عملی دچار هستند و کاه را به کوه تبدیل می‌کنند. فکر مزاحم وسواسی در افراد مبتلا به OCD می‌تواند زندگی آنها را از چیزی که هست سخت تر کند. آشنایی با نشخوار های ذهنی و راه‌کارهای رهایی از آن ها ، راه خوبی برای به دست گرفتن اوضاع است. در نشخوار ذهنی، گفت‌وگویی در ذهن فرد شکل می‌گیرد که فرد را از پای در می‌آورد، اما در فکرهای مزاحم فرد به یک موضوع ناراحت‌کننده فکر می‌کند.

سخن آخر

حال که تا انتهای این مقاله همراه ما بودید احتمالا از این به بعد افکار مزاحم خود را بهتر تشخیص می‌دهید و غلبه بر آن‌ها برای شما راحت‌تر خواهد بود. نکته مهم این است که بدانید این افکار که به دلایل مختلف ایجاد می‌شوند قرار نیست به واقعیت تبدیل شوند. همچنین قرار نیست همه زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهند؛ بلکه با استفاده از راهکارهای این مقاله و کمک گرفتن از مشاور، می‌توانید تا حدود خوبی از شر این افکار رها شوید.